Keypiorkan hjá limum felagsins framvegis hótt
15. Mai 2023
Tekstur: Jan Otto S. Holm
Mynd: Jens Kr. Vang
19. apríl varð føroyska brúkaraprístalið dagført við tølum pr februar 2023. Brúkaraprístalið hækkaði upp í 139,3. Inflatión verður roknað sum broyting í brúkaraprístalinum, tí er tað sera viðkomandi, tá ein dagføring av brúkaraprístalinum verður framd.
Inflatiónin lækkað, men prísirnir eru kortini hækkaðir
Nýggja brúkaraprístalið vísir, at árliga inflatiónin pr. Februar 2023 var 8,32%[1]. Hetta er ein lækking frá undanfarna tali, tí árliga inflatiónin pr novembur 2022 var heili 10,10%[2]. Hóast inflatiónin lækkar, vísir gongdin í sjálvum brúkaraprístalinum, at prísirnir kortini eru hækkaðir. Orsøkin til, at árliga inflatiónin lækkar úr 10,10% í 8,32% er, at prísirnir seinastu mánaðirnar eru hækkaðir við minni ferð enn áður. Hóast inflatiónin soleiðis er lækkað, er keypiorka kortini aftur farin fyri skeyti.
Hvør inflatiónsgong er væntað
Í samband við dagføringina av prístalinum staðfestir Hagstovan, at “prísgongdin í Føroyum líkist gongdini í øðrum londum”[3]. Við ávísum fyrivarni, kunnu vit tí nýta metingar um prísgongdina í øðrum londum, til at meta um komandi prísgongd í Føroyum. Í búskaparligari meting frá 13. februar metir Evropa-kommisjónin, at inflatiónin í Evruøkinum verður 5,6% í 2023 og 2,5% í 2024.[4] Vit kunnu tí nýta hesar metingar um framtíðar inflatión í Evruøkinum, sum mát fyri komandi inflatión í Føroyum, hetta sjálvandi við einum ávísum fyrivarni. Tó skal leggjast aftrat, at inflatiónin í 2022 í Evroøkinum og Føroyum var sera lík, so hetta talar fyri, at metingar um Evruøkið í ávísan mun kunnu brúkast um metingar í Føroyum.
Í temagrein í Starvsblaðnum fyrr í ár varð staðfest, at um vit hyggja eftir tíðarskeiðinum frá 2017, hava lønarsamráðingarnar eydnast rímuliga væl, tí árini eftir 2017 megnaði nevndin at samráða seg til lønarhækkingar, ið lógu omanfyri inflatiónina. Hetta sæst aftur í grafinum niðanfyri, tí reyðgula linjan, ið er lønin indekserað til 100 í 2017, liggur omanfyri gongdina í brúkaraprístalinum, sum er umboðað við bláu linjuni. Hetta tíðarskeiðið vunnu limirnir í Starvsfelagnum sostatt keypiorku. Leggjast skal tó til merkis, árini eftir 2017 var inflatiónin sera lág í Føroyum. Í hesi temagrein varð eisini staðfest, at fyri tíðarskeiðið juli 2017 til juli 2021 (har ein rundur prikkur er settur í grafin) hækkaðu lønirnar meira enn prístalið. Í hesum tíðarskeiðinum øktist keypiorkan hjá limunum við 4,0%.
Ógvusliga inflatiónin neiliga ávirkan á keypiorkuna
Verandi sáttmáli hjá Starvsfelagnum gongur út 30. septembur 2024. Spurningurin er tí, hvussu støðan viðvíkjandi keypiorku sær út, um vit royna at hyggja fram til dagin, tá sáttmálin gongur út.
Við at brúka metingarnar um komandi inflatiónina hjá Evropa-kommisjónina, kann gongdin lýsast í mynd 1.
Mynd 1: Kelda Starvsfelagið, hagstova.fo og ec.europa.eu. Fram til fýrakantin á bláu strikuni eru staðfest føroysk brúkaraprístøl nýtt. Eftir fýrakantin, har punkteraða linjan sæst, eru metingar hjá Evropa-kommisjónini nýttar.
Sum myndin tíðiliga vísir, økist munurin millum brúkaraprístal[5] og løn týðiliga fram til endan av septembur 2024. Heldur metingin um komandi gongd í prístalinum og harvið gongdina í inflatiónini sæst, at limir í Starvsfelagnum hava mist keypiorku á 7,6%
Avbjóðandi lønarsamráðingar fyri framman
Gongdin í inflatiónini og meting í komandi inflatión leggur trýst á keypiorkuna hjá lønmóttakarum, herundir limum í Starvsfelagnum. Tá hugt verður eftir almennum metinum um komandi inflatión er rímulig semja um, at inflatiónin verður høg eina tíð aftrat. Trupult er sjálvandi at spáa um komandi inflatión, tí heimsins Miðbankar berjast av øllum alvi móti høgu inflatiónini. Tó tykjast hesir eisini at vera samdir um, at inflatiónin ikki kemur niður á ynsktu 2%-ini í bræði. Hetta leggur stórt trýst á komandi lønarsamráðingar, hvørs endamál er at stimbra keypiorkuna og at vinna ta mistu keypiorkuna aftur.
[1] Frá februar 2022 til februar 2023
[2] Frá novembur 2021 til novembur 2022
[3] Sí grein á hagstova.fo frá 19/4-2023: “Prísirnir hækka framvegis, men ikki við somu ferð – vøksturrin er 8,3%”
[4] Sí grein á ec.europa.eu frá 13/2-2023: “Økonomisk prognose – vinteren 2023: EU’s økonomi forventes at undgå recession, men der er fortsat økonomisk modvind”
[5] herundir mettum brúkaraprístali frá februar 2023 til septembur 2024, við støði í meting hjá Evropa-kommisjónini