Summarstarv – hvørji rættindi hevur tú?
22. Juni 2023
Hevur tú fingið eitt avloysarastarv, feriustarv ella annað tíðaravmarkað starv í summar? Ivast tú í, hvørjar reglur eru galdandi fyri teg? Føroyski arbeiðsmarknaðurin er væl skipaður av lógum, reglum og sáttmálum – hesar eru eisini galdandi fyri teg, sum hevur summarstarv.
Her sært tú eitt yvirlit yvir, hvørji rættindi tú hevur.
Hevur tú fingið eitt setanarskriv?
Sambært løgtingslógini um setanarprógv skulu øll, sum eru í starvi í meira enn ein mánað og sum arbeiða í miðal meira enn 8 tímar um vikuna, hava setanarskriv. Undantikin eru tey, sum eru fevnd av løgtinglóg um sjómenn.
Arbeiðsgevarar kunnu eisini altíð geva tær eitt setanarskriv, hóast tú arbeiðir styttri enn ein mánað og færri enn 8 tímar um vikuna í miðal, men tað er ikki eitt krav.
Hevur tú avtalað løn?
Eingin minstaløn er ásett við lóg í Føroyum, men sáttmálarnir áseta allir eina minstuløn, sum tú eigur at fáa fyri títt arbeiði. Spyr, hvørjum sáttmála tú verður sett/ur eftir, so tú kanst kanna, um tú fært rætta løn. Og minst til, at tú, um tú arbeiðir á privata arbeiðsmarknaðinum, í flestu førum kanst avtala eina hægri løn enn hana, sum er ásett í lønartalvuni.
Minst eisini til at fáa greiðu á, um tú fær tímaløn ella fasta mánaðarløn, og nær lønin verður útgoldin.
Fært tú frítíðarløn og eftirløn?
Øll, sum arbeiða, eiga sambært lóg at fáa eftirløn. Eftirlønin skal í minsta lagi vera 9%, men summir sáttmálar hava ásett eina hægri eftirløn. Eftirlønin verður sett í eftirlønargrunn og kann í flestu førum ikki gjaldast út.
Um tú er tímalønt/ur, eigur tú at fáa 12% í frítíðarløn, sum verður goldið í grunn og útgoldið 2. mai komandi ár. Ert tú fastlønt/ur, verður feria vunnin av hvørjum degi, sum arbeitt verður. Tá ið starvið endar, verður innvunnin feria uppgjørd og goldin í grunn, sum somuleiðis verður útgoldið 2. mai.
Hvat skal arbeiðstíðin vera?
Nógvar reglur eru, sum skipa arbeiðstíðina, bæði í lógini og sáttmálum. Men sum útgangstøði er vanlig arbeiðstíð sambært lóg 40 tímar, tó hava summir sáttmálar avtalað eina styttri arbeiðsviku enn 40 tímar. Arbeiðir tú meira enn hetta, eigur tú at fáa serliga løn fyri yvirtíðina, sum antin verður goldin út, ella sum í summum førum kann avspákast. Spyr arbeiðsgevaran ella títt fakfelag, um tú ivast.
Fært tú steðgir og hvílutíð?
Tú hevur rætt til steðgir og hvílutíð sambært sáttmálum og arbeiðsumhvørvislógini. Reglurnar fyri matarsteðg eru vanliga avtalaðar í sáttmálanum, so best er at kanna, hvat er galdandi fyri teg.
Harafturímóti eru reglurnar um hvílutíð ásettar í lóg. Meginreglan er, at arbeiðið skal verða skipað soleiðis, at starvsfólk fáa eina hvílutíð á í minsta lagi 11 samanhangandi tímar innan hvørt tíðarskeið á 24 tímar. Hvørt tíðarskeið á 24 tímar byrjar, tá ið arbeiðið byrjar.
Ert tú undir 18 ár, eru serligar reglur galdandi um arbeiðstíð og hvílutíð. Hesar finnast á https://arb.fo/born-og-ung.
Hvat er uppsagnartíðin?
Uppsagnartíð eigur at vera upplýst í tínum setanarskrivi. Hevur tú eitt tíðaravmarkað starv í eini summarferiu, so er seinasti arbeiðsdagur upplýstur í setanarskrivinum, og starvið endar tá uttan uppsagnartíð. Ynskir tú ella arbeiðsgevari at enda setanina áðrenn tíð, eru treytirnar fyri uppsøgn at finna í sáttmálanum, sum tú ert sett/ur eftir.
Fært tú upplæring?
Upplæring av starvsfólki, sum eru nýggj í starvi, ella sum fáa nýggjar uppgávur, eigur altíð at vera givin. Tó er hetta bert eitt lógarkrav fyri børn og ung undir 18 ár. Reglurnar finnast á https://arb.fo/born-og-ung.
Gevið gætur, at starvsfólk skulu altíð hava løn fyri tíðina, tey eru í upplæring.
Kanst tú vera limur í fakfelag?
Tú kanst altíð verða limur í fakfelag, eisini um tú bert hevur eitt styttri varandi summarstarv. Limaskapur í fakfelag er tín besta trygd, tá tú ert í arbeiði. Tú fært ráð og vegleiðing, sum tú hevur tørv á, hjálp frá álitisfólkum á staðnum og eitt sterkt felag, sum stuðlar tær, um viðurskiftini til arbeiðis ikki eru í lagi.
Hvat fakfelag tú hoyrir til, veldst um hvar tú arbeiðir og hvørjar uppgávurnar eru. Títt setanarskriv upplýsir hvørjum sáttmála tú ert sett/ur og tað er her, tú eigur at søkja limaskap. Spyr arbeiðsgevaran, um tú ert í iva um, hvat fakfelag tú eigur at vera í.
